Evaluation of nuclear talks between Iran and the West in conversation with doctor-Chagheran Arhan

استاد دانشگاه آنکارا: بهبود روابط میان ایران و آمریکا، ترکیه را خشنود

امروزه این پرسش که "چه شد تا ایران به مواضع اخیرش برسد"، از سوی بسیاری از کارشناسان مسائل ایران و آمریکا پاسخ داده می شود

:اشاره

مذاکرات اخیر هسته ای نمایندگان ایران و کشورهای ٥+۱ در ژنو، از تفاوتی محسوس برخوردار است. مواضع اقای حسن روحانی رییس جمهوری ایران در مقایسه با سیاستهای اتخاذی دولت اقای محمود احمدی نژاد فاصله بسیاری دارد. امروزه این پرسش که "چه شد تا ایران به مواضع اخیرش برسد"، از سوی بسیاری از کارشناسان روابط ایران و آمریکا پاسخ داده می شود.
در همین رابطه به دانشکده روابط بین اللملی دانشگاه انکارا امدیم و با پروفسور دکتر "چاغری ارهان" جهت بررسی این تحولات به گفتگو نشستیم.

پس از اشغال سفارت امریکا در تهران و قطع رابطه ای ۳٤ ساله میان دو کشور، اخیرا شاهد گفتگوی تلفنی روسای جمهوری دو کشور، بروز نرمش در روابط دو جانبه، ظهور تحول در مواضع ایران در قبال مسئله هسته ای و حتی سخنان ایت الله خامنه ای در مورد اهمیت نرمش قهرمانانه هستیم. این تحولات را به چه صورتی ارزیابی می کنید؟

از زمان وقوع انقلاب اسلامی در ایران و اشغال سفارت آمریکا در تهران مدت زیادی سپری شده است. در طی این مدت روابط میان ایران و امریکا از سیری مثبت برخوردار نبوده است. بخصوص اینکه حمایت امریکا از اسراییل و نگرانیهای امنیتی تهران در این مورد سایه خود را بیش از پیش بر روابط دو کشور گستراند.

اما این وضعیت را نمی توان ادامه داد، چراکه ایران در منطقه کشوری مهم است. ما می دانیم که ایران تنها در حوزه خلیچ فارس دارای نفوذ و تاثیر نیست بلکه در مناطق مشخصی از خاورمیانه نیز دارای نفوذ و تاثیر است. بعنوان مثال ایران در حوادث سوریه، لبنان و عراق نیز دارای تاثیر است.

به این ترتیب قطع روابط میان تهران و واشنگتن در درازمدت به منافع امریکا نیز در منطقه صدمه می زند. این مسئله در خصوص ایران نیز صادق است.

در واقع مواجه شدن ایران با تحریمهای اعمال شده از سوی غرب در چارچوب برنامه اتمی، ایران را نیز دچار ضرر و زیان کرده است. پس از اتمام دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد و اغاز ریاست جمهوری حسن روحانی صحنه روابط خارجی ایران شاهد تغییراتی گردید. در حاشیه اجلاس سازمان ملل متحد در نیویورک، میان روسای جمهوری ایران و امریکا یک تماس تلفنی برقرار شد و به این ترتیب صفحه جدیدی در روابط میان این دو کشور گشوده گردید. این گفتگوی تلفنی اغاز کار است و پس از یک دوره طولانی از عدم تفاهم میان دو کشور مشاهده می شود و ایت الله خامنه ای رهبر دینی ایران نیز برای تایید این منش سیاسی جدید، ازعنوان نرمش قهرمانانه استفاده کرده است.

نظر شما در باره گفتگوهای اخیر میان ایران و کشورهای ٥+۱ در ژنو چیست؟

گفتیم که برگ جدیدی در روابط دو کشور گشوده می شود اما فراموش نکنیم که این مذاکرات میان نمایندگان ایران و امریکا در شرایطی انجام می شود که مشکلات و البته فرصتهای متعددی میان دو کشور وجود دارد.

مطلع هستید که هم ایران و هم کشورهای غربی برای مذاکراتی که در ژنو انجام شد اهمیت ویژه ای قایل هستند. یکی از مهمترین فرصتها که در این خصوص وجود دارد مسئله هسته ای ایران است که پس از بارها گفتگو میان کشورهای ٥+ ا هنوز به جایی نرسیده است.

در مذاکرات اخیر پیشرفتهای محسوسی میان نمایندگان ایران و نمایندگان غرب مشاهده شد. بعنوان مثال ایران برای اغاز بازدید بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی از ۲ نیروگاه هسته ای ایران تقریبا چراغ سبز نشان داد. اما ایران هنوز در یک مورد دیگر یعنی بازدید از نیروگاه فردو در نزدیکی شهر قم با کشورهای غربی به توافق نرسیده است. چنین ادعا میشود که ایران در این نیروگاه در حال غنی سازی اورانیوم برای مقاصد نظامی است.

کشورهای ٥+ا مصر هستند که برای رفع این ادعاها، بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی می بایست از این نیروگاه نیز بازدید کنند. اما با توجه به اینکه ایران در این خصوص ابراز موافقت نکرده است دیدارهای ژنو متوقف گردید و به ۲۰ ام ماه نوامبر موکول شد. بی تردید این مسئله در داخل ایران به بحث گذاشته خواهد شد. برای اینکه این مسئله بصورت مثبت از جانب ایرانیان مورد ارزیابی قرار گیرد اخیرا ۲ اتفاق مهم در عرصه دیدارهای خارجی از ایران رخداده است.

اول اینکه نخست وزیر ژاپن در خلال یکی از سفرهایش به مدت یک ساعت در تهران توقف کرد. این دیدار کوتاه یک ساعته، رویداد مهمی است. چراکه در صورت توافق ایران با کشورهای ٥+ ا، این امکان وجود دارد که ایران برای گسترش صنایع اتمی غیر نظامی خود پروژه های جدیدی را برای خود تعریف کند که در چنین شرایطی ژاپن از جایگاه فنی و تخصصی ممتازی برخوردار است. شما مطلع هستید که ژاپن در ترکیه نیز در صدد احداث نیروگاه هسته ای است و می کوشد تا حضور خود را در این بازار حفظ کند.

دومین تحول نیز سفر یوکیا آمانو رییس سازمان انرژی هسته ای به ایران است. در این سفر نیز به نظر رسید که ایران به خواستهای آژانس بین المللی انرژی اتمی و کشورهای ٥+ ۱ نیز چراغ سبز نشان داده است. این امر مسئله راحتی نیست.غنی سازی اورانیوم مسئله اصلی است.

ایران قصد دارد که تمامی مراحل غنی سازی اورانیوم را در خاک خود انجام دهد و تاکید می کند که به دنبال ساخت سلاح هسته ای نیست. این در حالی است که طرف مقابل نیز می گوید ما در این خصوص به ایران اعتماد نداریم و ممکن است شما از این اورانیوم غنی شده برای تولید بمب اتمی استفاده کنید. اما به نظر من در ورای این مسائل، مسئله دیگری نیز هست و آن قصد ایران برای فروش این سوخت هسته ای است.

شما می دانید که تعداد کشورهایی که قادر به غنی سازی اورانیوم هستند بسیار اندکند.از سویی دیگر نیز شرکتهای کنترل کننده بازار سوختهای هیدروکروبور در صدد هستند که بازار سوخت هسته ای را نیز در تحت کنترل خود قرار دهند. به این ترتیب اگر ایران قادر به دسترسی به هدف غنی سازی اورانیوم شود میتواند نمونه ای برای دیگر کشورها نیز تلقی گردد و سبب شود تا کشورهای دیگر نیز به فکر تولید اورانیوم غنی شده در کشور متبوعشان بیفتند و به این ترتیب این انحصار در جامعه جهانی از بین برود.

بنابراین در این جا دو مسئله وجود دارد یکی مسئله مالی و اقتصادی و دومی مسئله نظامی و امنیتی است. این مسائل سبب شده تا رایزنیهای موجود میان ایران و کشورهای ٥+۱ از وضعیتی دشوار برخوردار گردد.

تحریمهای بین المللی چه تاثیری در سوق داده شدن ایران به سمت مواضع جدید داشته است؟

وقتی که به ایران سفر میکنید تاثیر تحریمهای غرب بر زندگی مردم را ملاحظه می کنید. کشوری مثل ایران که از تاریخ اقتصادی طولانی ای مبتنی بر تجارت تشکیل شده، سالها است که دچار انزوای جهانی شده است. این تحریمها سبب رشد تورم در ایران؛ کاهش شدید ارزش پولی و افزایش شدید قیمت دلار در این کشور شده است. این وضعیت بر بهای کالاها افزوده است و شهروند ایران را دچار سختی و مضیقه کرده است. وقتی اوضاع به چنین صورتی باشد سیاستمداران هم به تکاپو می افتند تا با اتخاذ راهکارههای جدیدی؛ مسئله را حل نمایند.

در واقع کسی نمی تواند مدعی شود که در ورای نرمش اخیر ایران مسائل اقتصادی بی تاثیر بوده است. من بر این باروم که فشارهای اقتصادی در حرکت ایران به نقطه اخیر بسیار موثر بوده است. کار بجایی رسیده است که شرکتهای بین المللی قادر به سرمایه گذاری در ایران نیستند. چراکه این شرکتها قادر نیستند پول به ایران بفرستند و یا از ایران خارج کنند. نظام بانکی این کشور بطور کامل بلوکه شده و جریان سرمایه خارجی به کشوری چون ایران که محتاج این قبیل سرمایه گذاریها است متوقف مانده است. پس ایران در تلاش است تا از طریق اخذ تصمیمات جدید سیاسی، از این مدار بسته خارج شود.

همینکه نشانه هایی از بروز توافق در خلال مذاکرات ژنو مشاهده شد لوران فابیوس وزیر امور خارجه فرانسه شروط جدیدی مطرح کرد و بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل موضعگیری تندی در قبال دستیابی ایران و ٥+۱ به هر گونه توافق به عمل اورد. ایا میان کشورهای غربی در خصوص مسئله هسته ای ایران نوعی عدم تفاهم وجود دارد؟

می دانید که شورای امنیت سازمان ملل متحد دارای ٥ عضو دائمی است. میان این ٥ کشور، کشورهای روسیه و چین نیز حضور دارند. تاکنون مواضع روسیه و چین در قبال مسئله هسته ای ایران با مواضع آمریکا، انگلستان و فرانسه متفاوت بوده است. بی تردید نمی توان ادعا کرد که این ٥ کشور در هر مسئله ای همفکر هستند. اما این مسئله قطعی است که در صورت بروز توافق میان آمریکا و روسیه، ۳ عضو دیگر شورای امنیت با نتایج حاصله موافقت خواهند کرد. پس اگر توافق بین واشنگتن و مسکو صورت گیرد، چین، انگلستان و فرانسه نیز به این توافق گردن خواهند نهاد.

اگرچه مواضع فرانسه تا حدی متفاوت جلوه می کند اما این کشور که دارای تجارت بسیار خوبی با ایران است بی تردید خواهد کوشید تا در این توافق حضور داشته باشد. اما مخالف واقعی و اصلی توافق احتمالی میان ایران و کشورهای ٥+۱ در بعد منطقه ای، اسراییل است. فراموش نکنیم که اسراییل در اژانس بین المللی انرژی هسته ای حضور ندارد و از سال ۱۹۷۰ دارای اسلحه هسته ای است. از طرف دیگر نیز ایران بارها نوک پیکان را متوجه اسراییل کرده و گفته است که اگر قرار است تا اسلحه اتمی در منطقه نباشد پس چرا اسراییل می تواند داشته باشد؟

بنابراین وقتی نتانیاهو میگوید که من به اظهارات مقامات ایرانی اعتقادی ندارم واگر همه هم توافق کنند ما نمی پذیریم قصد دیگری دارد. در واقع اسراییل نگران آن است که روزی جامعه جهانی متوجه اسلحه هسته ای اسراییل شود و از این کشور بخواهد که زرادخانه هسته ای خود را امحاء نماید. در چنین شرایطی اسراییل کشوری است که نورمهای حقوق بین المللی را در مورد خود نافذ نمی داند. این امر سبب شده تا در بسیاری از نقاط جهان و از جمله در خاورمیانه، برخیها به دنبال اقدامات افراطی باشند.

دیدگاه ترکیه در قبال دستیابی به توافق میان ایران و غرب چیست؟

دیدگاه ترکیه از ابتدا آشکار است. ترکیه به دنبال پالایش کامل منطقه از سلاحهای کشتار جمعی است. حکومت انکارا در هیچ کجای جهان و به ویژه در منطقه خاورمیانه خواستار وجود اسلحه اتمی، شیمیایی و میکروبی نیست. ترکیه در این خصوص تمامی کنوانسیونها و قطعنامه های بین المللی را پذیرفته است و وجود چنین اسلحه ای را درکشورهای همسایه خود نیز نمی خواهد.

در همین راستا وقتی سوء تفاهمی میان آمریکا بعنوان "متفق" ترکیه و ایران به عنوان "همسایه" مان بروز میکند ترکیه سعی در میانجیگری می نماید. کمااینکه در ماه می سال ۲۰۱۰ نیز ترکیه در این خصوص بصورت عملی دست بکار شد. ۲ سال پیش هنگامیکه ترکیه یکی از اعضای غیر دائم شورای امنیت بود رجب طیب اردوغان به تهران رفت و همراه با احمدی نژاد رییس جمهوری ایران و لولا رییس جمهوری برزیل در تهران توافقنامه مهمی میان سه کشور به امضا رسید. اما متاسفانه در ان زمان شورای امنیت سازمان ملل متحد به این توافقنامه بی توجهی نشان داد و مجددا قطعنامه ای مبتنی بر تحریمهای الحاقی علیه ایران را به تصویب رساند. به این ترتیب حصول هرگونه توافق میان ایران و غرب ترکیه را خرسند خواهد کرد. چراکه ایران به عنوان همسایه ترکیه نه تنها دارای روابط بسیار خوب تجاری با کشورمان است بلکه در مسایل منطقه ای چون سوریه و عراق روابط مهمی میان دو کشور وجود دارد؛ هرچند که بعضا به سردی نیز می گراید.

اما مسئله ای که مجددا تاکید می کنم این است که بهبود روابط میان همسایه مان ایران و متفقمان آمریکا، حتما ما را خشنود و خرسند می کند.

تهیه و تنطیم: فرزاد صمدلی